Trong chăn nuôi, thức ăn đóng một vai trò rất quan trọng để tạo nên chất lượng và giá thành sản phẩm. Nếu có nguồn thức ăn tốt, giá cả hợp lý; phương pháp sử dụng phù hợp cho từng giai đoạn sinh trưởng, phát triển và hướng sản xuất của vật nuôi sẽ góp phần làm tăng năng suất và hiệu quả kinh tế mang lại.
Hiện nay, giá thức ăn công nghiệp liên tục tăng và ở mức cao đã làm tăng thêm chi phí sản xuất, ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả kinh tế của người chăn nuôi. Nhiều người chăn nuôi đã chuyển hướng từ việc mua thức ăn công nghiệp sang chủ động tự phối trộn thức ăn cho đàn vật nuôi để vừa tận dụng được các sản phẩm nông nghiệp sẵn có vừa giảm được giá thành đầu vào mà vẫn đảm bảo được dinh dưỡng cho vật nuôi. Để phối trộn thức ăn cho vật nuôi đảm bảo chất lượng và hiệu quả khi sử dụng người chăn nuôi cần quan tâm một số vấn đề sau:
- Yêu cầu về thức ăn phối trộn:Nguyên liệu thức ăn đem phối trộn phải đảm bảo chất lượng, không bị ẩm mốc, sâu mọt, không bị hấp hơi, có mùi lạ và không bị vón cục. Một số nguyên liệu cần được sơ chế trước để dễ tiêu hóa như: đậu tương phải rang chín, vỏ sò, vỏ hến phải nung nóng trước khi nghiền. Các nguyên liệu thức ăn trước khi phối trộn phải được nghiền nhỏ. Người chăn nuôi nên tận dụng các loại nguyên liệu sẵn có tại địa phương để giảm giá thành sản phẩm. Khi phối trộn cần tuân thủ theo công thức đã khuyến cáo cho gia súc, gia cầm theo từng giai đoạn sinh trưởng, Trong công thức trộn cần sử dụng càng nhiều loại nguyên liệu thức ăn càng tốt. Phải căn cứ vào số lượng vật nuôi và mức ăn của chúng để tính toán lượng thức ăn cần trộn, không phối trộn lượng thức ăn quá lớn sẽ giảm chất lượng do bảo quản lâu. Để tăng khả năng tiêu hóa thức ăn,nâng cao sức đề kháng cho gia súc, gia cầm, người chăn nuôi nên ưu tiên sử dụng các loại thảo dược tự nhiên có sẵn tại địa phương, hoặc các chế phẩm sinh học để bổ sung vào khẩu phần ăn cho đàn vật nuôi nhằm hạn chế việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi. Trong trường hợp phải trộn thuốc vào thức ăn, trước khi trộn cần kiểm tra đúng chủng loại thuốc, các thông tin về sản phẩm (ngày sản xuất, hạn sử dụng, liều lượng, thời gian ngừng thuốc…) và sử dụng theo hướng dẫn của Nhà sản xuất.Bao, thùng chứa thức ăn phối trộn phải giặt, rửa sạch, phơi khô nếu dùng lại bao cũ. Thức ăn khi trộn xong cần phải được đóng bao và dán nhãn cẩn thận cho từng loại vật nuôi và xếp sắp riêng từng loại.
- Cách phối trộn: Để cho các thành phần nguyên liệu được trộn đều trong mẻ thức ăn người chăn nuôi có thể dùng máy để trộn hoặc trộn thủ công. Nếu trộn thủ công cần thực hiện theo các bước:Đổ dàn đều các loại nguyên liệu đã nghiền ra nền có trải bạt khô, sạch; hoặc gạch lát theo thứ tự: Loại nhiều đổ trước, loại ít đổ sau. Đối với các loại nguyên liệu có khối lượng ít (như khoáng, vitamin, chế phẩm sinh học…) phải trộn trước với một ít bột ngô hoặc cám để tăng khối lượng, sau đó mới trộn lẫn với các nguyên liệu khác để đảm bảo phân bố đều trong hỗn hợp thức ăn.Dùng xẻng, hoặc tay trộn thật đều (cho đến khi hỗn hợp thức ăn có màu sắc đồng nhất). Đóng thức ăn vào bao, khâu, buộc kín lại.
- Bảo quản thức ăn: Thức ăn phải được bảo quản nơi khô ráo, cần có các giá kê thức ăn và nguyên liệu cách mặt đất ít nhất 20cm, không được đặt trực tiếp bao thức ăn xuống nền nhà. Kho chứa thức ăn phải được vệ sinh sạch sẽ, phòng tránh chuột phá hỏng bao bì, dễ gây ẩm mốc và hỏng thức ăn. Thức ăn tự phối trộn nên sử dụng hết trong vòng 7 – 10 ngày. Không được bảo quản thức ăn cùng nơi: để các loại hóa chất độc hại (dầu máy, phân bón, thuốc trừ sâu, thuốc sát trùng v.v…), để dụng cụ chăn nuôi, phơi quần áo, không để thức ăn ngay trong chuồng nuôi.Định kỳ vệ sinh hốt thức ăn, nguyên liệu rơi vãi trong kho, bởi chúng là nguồn phát triển của độc tố nấm mốc, gây ảnh hưởng đến sức khỏe vật nuôi.
- Phân phối thức ăn tại chuồng: Thức ăn tinh tự phối trộn khi cho vật nuôi ăn cần tuân thủ theo một số nguyên tắc sau: Trước khi sử dụng phải kiểm tra chất lượng thức ăn bằng cảm quan về màu sắc, mùi vị và nấm mốc. Vật nuôi nào thì sử dụng thức ăn của chính vật nuôi đó, không nên sử dụng một loại thức ăn để cung cấp cho nhiều loại vật nuôi. Cần sử dụng thức ăn đúng theo từng giai đoạn sinh trưởng, phát triển và hướng sản xuất của con vật. Lượng thức ăn cung cấp cho một con vật trong một ngày phải dựa trên nhu cầu và mục đích chăn nuôi, tránh để thức ăn bị thừa, rơi vãi ra ngoài nhằm tiết kiệm và tăng hiệu quả sử dụng. Khi cần thay đổi thức ăn, nên chuyển dần dần trong vài ngày. Không nên chuyển đổi một cách đột ngột sẽ có thể làm vật nuôi kém ăn và gây rối loạn tiêu hóa. Khi cho gia súc, gia cầm ăn cần bố trí đủ máng ăn sao cho phù hợp với số lượng vật nuôi nhằm đảm bảo cho toàn đàn được ăn cùng lúc, tránh hiện tượng chen lấn nhau, vật nuôi ăn không đồng đều, dẫn đến còi cọc, chậm lớn.
- Đánh giá chất lượng thức ăn tự phối trộn:Người chăn nuôi cần có những khảo nghiệm để đánh giá chất lượng và hiệu quả của việc sử dụng nguồn thức ăn tự trộn trên đàn vật nuôi của mình thông qua việc đánh giá cảm quan; tính thèm ăn của con vật; khả năng tiêu hóa và đặc biệt là hệ số chuyển đổi thức ăn FCR…để có sự điều chỉnh cho phù hợp nhằm đạt được hiệu quả chăn nuôi tốt nhất
- Chủ động tiêm vaccine, phồng chống dịch bệnh: Một giải pháp quan trọng nữa đó là chủ động phòng chống dịch bệnh. Trong đó, tiêm phòng vaccine đầy đủ cho vật nuôi là giải pháp tối ưu hàng đầu. Nếu bệnh dịch xảy ra, người chăn nuôi không chỉ tốn kém kinh phí, thời gian chữa trị, mà trực tiếp ảnh hưởng đến quá trình tăng trưởng, sinh trưởng và phát triển của vật nuôi. Nguy hiểm hơn là sự tồn dư mầm bệnh, nhất là các bệnh truyền nhiềm trong chăn nuôi, làm bùng phát dịch bệnh không chỉ trong hộ mà còn lây lan ngoài cộng đồng, lúc đó thiệt hại kinh tế rất lớn.
- Ghi chép và lưu trữ hồ sơ: Trong quá trình sử dụng thức ăn chăn nuôi cần ghi chép đầy đủ và chính xác các thông tin liên quan như: Ngày tháng mua nguyên liệu, ngày trộn thức ăn; quá trình cung cấp cho vật nuôi ăn tại chuồng theo khẩu phần hàng ngày; thông tin việc bổ sung thuốc vào trong thức ăn để phòng và chữa bệnh…vào sổ theo dõi sẽ giúp cho việc kiểm soát và quản lý nguồn thức ăn một cách tốt hơn.
Có thể nói trong điều kiện chăn nuôi vẫn đang gặp nhiều khó khăn như hiện nay nếu người chăn nuôi chủ động được một phần hoặc toàn bộ nguồn thức ăn chăn nuôi và có phương pháp sử dụng hợp lý sẽ góp phần giảm đáng kể được chi phí đầu vào hạ giá thành sản phẩm; đồng thời tạo ra được các sản phẩm chăn nuôi an toàn, chất lượng, có tính cạnh tranh cũng chính là tăng thêm cơ hội thành công cho người chăn nuôi.
